Najaar Canvas: 'De Vloek van Osama'

Tien jaar lang was Rudi Vranckx er haast overal bij. Hij trok met de alliantie tegen de Taliban op naar Peshawar, was in Bagdad vlak voor de oorlog uitbarstte en keerde er daarna telkens weer naar terug. Hij interviewde haatpredikant Anjem Choudary vóór iemand ooit van de man had gehoord, en beleefde de Arabische lente van op de eerste rij. Tien jaar lang was hij een bevoorrechte getuige; vandaag presenteert hij een document dat verder gaat dan de waan van de dag.

'De Vloek van Osama' begint op dag nul van de 'nieuwe geschiedenis', en toont dan vijf afleveringen lang hoe elke nieuwe wending ons dieper deed wegzinken in een maalstroom van angst en wantrouwen, oorlog en terreur. Hoe we onze fundamentele vrijheden opzij schoven voor zwarte lijsten en Guantanamo. Hoe we terechtkwamen in een beschavingsoorlog in Irak die uitgerekend Al Qaeda een nieuwe basis bezorgde en nieuwe wreedheden liet begaan. Wat de bommenleggers in Londen bezielde, en hoe een Belgisch koppel een route opzette naar trainingskampen in Pakistan. Hoe Al Qaeda-aanhangers landen als Jemen, Somalië en Pakistan overnemen, hoe de jongeren die nu de Arabische lente doen opbloeien, een alternatief bieden voor het geweld, maar ook hoe een botsing der beschavingen een self-fulfilling prophecy kan worden. En hoe tenslotte de krankzinnige kost van de ‘oorlog tegen terreur’ mee de financiële crisis van vandaag veroorzaakte.

'De Vloek van Osama' is een reis in de tijd, van 11 september 2001 tot vandaag, maar ook in de ruimte. We volgen Rudi Vranckx op een vaak moeilijke, soms gevaarlijke tocht door epische landschappen, in broeierige steden, en langs zwaarbewapende militairen en milities. Hij ontmoet een zelfmoordterroriste en een Guantanamo-bewaker; de man die in het oor van George Bush fluisterde en een man die Osama hielp ontsnappen uit Tora Bora; een vrouw die de metro-aanslag in Londen overleefde en een man die die aanslag ook vandaag nog verheerlijkt; een Talibanleider en de dominee die de koran verbrandde, de generaal die in Irak massavernietigingswapens moest vinden en een voormalig lid van de Bush-administratie die zijn bazen oorlogsmisdadigers noemt. Rudi Vranckx laat ons de afgelopen tien jaar herbeleven, en toont hoe we allemaal meegesleurd zijn door de vloek van Osama bin Laden.

Aflevering 1 - maandag 5 september: Vallende torens
We zijn 11 september 2001 en in New York vliegt een tweede vliegtuig in het WTC. Het is dus géén ongeluk, het is een terreuraanslag. De grootste ooit. In een schooltje in Florida fluistert de stafchef van het Witte Huis, Andy Card, deze historisch woorden in het oor van George Bush: 'A second plane hit the second tower. America is under attack'. In die woorden zit de kiem van tien jaar geschiedenis verscholen.

Maar ook aan de andere kant van de wereld voelen mensen dat hun leven een definitieve wending neemt. Een journalist van Al-Jazeera vertelt aan Rudi Vranckx: 'Ik vergeet nooit hoe een Britse vriend me zei: 'Ik ben zo bang dat een dag zal komen waarop wij niet meer samen zullen kunnen zitten, jij en ik.''

In de eerste aflevering van 'De Vloek van Osama' schetst Rudi Vranckx hoe snel we werden meegesleept. Zelfs een ervaren, linkse Midden-Oosten-journalist als Robert Fisk herinnert zich hoe hij op 11 september in een vliegtuig zat en zonder nadenken begon uit te kijken naar gebaarde, biddende medepassagiers. Vranckx ontmoet stafchef Andy Card die duidelijk maakt dat er in de Amerikaanse hoofden vanaf het eerste moment geen twijfel kon bestaan: je bent voor ons, of voor de terroristen. Wat dat impliceerde, blijkt uit de getuigenis van een voormalige Guantanamo- bewaker. De man zag de eerste 'terroristen' aankomen, hij zag ze mishandeld worden, hij deed er zelf aan mee. En zijn superieuren zeiden: 'Good job.'

Nochtans had de oorlog tegen Al Qaeda op enkele maanden afgelopen kunnen zijn. Dat ontdekken we wanneer we verder reizen naar Afghanistan, het land waar voor Osama alles begon. Rudi Vranckx praat er met Afghanen die meevochten in de slag om Tora Bora, en die vertellen hoe Osama in de val zat, maar door Amerikaanse slordigheid en een simpele list kon ontkomen. En daarmee kon Osama’s vloek zich verspreiden. Naar Pakistan, een land met atoomwapens dat totaal gedestabiliseerd raakte. Naar Irak, waar de VS de meest omstreden en meest heilloze oorlog uit hun recente geschiedenis gingen uitvechten. En naar de Palestijnse gebieden, de laatste bestemming van deze eerste aflevering, waar Israël van de gelegenheid profiteerde om hard uit te halen en moslims wereldwijd nieuwe redenen tot wrok te geven.

Een Israëlisch-Palestijnse theatermaker beschrijft de uitzichtloosheid die tot terreur leidt, en we horen van een kandidaat-zelfmoordterroriste hoe ze haar dochtertje vertelde dat mama naar het paradijs zou gaan.

'De Vloek van Osama': het boek
In de tien jaar na 9/11 is de wereld volledig veranderd. Hoop is vervangen door angst, vertrouwen door paranoia. De keizerlijke macht van de VS verslapt. In Irak en Pakistan heeft de westerse interventie vooral rancune gekweekt. Het Westen    is    meegesleurd    in    een confrontatie zonder uitzicht. Met bommen kun je een veldslag winnen, maar nooit de strijd om de hearts and minds. Onze eigen westerse hearts and minds zijn flink besmet door het vijanddenken. Dat is de ware vloek van Osama. De Arabische revolutie heeft de kaarten opnieuw geschud en kan misschien die vloek opheffen.

Rudi Vranckx is een bevoorrechte getuige van al die veranderingen. Hij bezoekt opnieuw de plekken waar geschiedenis    is    geschreven,    zoals Peshawar en Kaboel, en ontmoet de hoofdrolspelers. Wat is er fout gelopen? Waarom? En komt het nog goed? In 'De Vloek van Osama' vertelt hij het verhaal van die woeste tijd, houdt hij ons een spiegel voor en blikt hij vooruit.

Rudi Vranckx schreef eerder Van het front geen nieuws. Herinneringen aan de oorlogen in het Midden-Oosten en Geesten van het avondland. De roots van het moslimterrorisme (in samenwerking met Ina Maes en Inge Vrancken). Dat laatste boek kreeg in 2006 de ABN AMRO Bank Publieksprijs voor het Beste Non-Fictie Boek. In 2008 verscheen Stemmen uit de oorlog, dat werd genomineerd voor de Bob den Uyl Prijs en de M.J. Brusseprijs. Zijn laatste boek, De ontdekking van Congo, was een van de sellers van 2010.

'De Vloek van Osama', vanaf maandag 5 september om 21.10 uur op Canvas.