'Keerpunt': de overstroming van Ruisbroek

Dat zorgde voor veel ongenoegen en frustraties bij de bevolking, die dat ook duidelijk maakte aan koning Boudewijn toen hij het rampgebied bezocht. Als gevolg van de overstroming in Ruisbroek ontwikkelde de overheid het Sigma-plan ter verdediging van de Vlaamse rivieroevers. Keerpunt: De overstroming van Ruisbroek combineert archiefbeelden met getuigenissen en reconstructies. Op maandag 1 januari om 20.50 uur op Canvas.  

Chaotische hulpverlening
Hoewel de hulpdiensten in de loop van die noodlottige 3de januari 1976 verwittigd waren dat er een zwaar stormtij op komst was, werden er weinig of geen voorzorgen genomen. Leger, Civiele Bescherming en Rode Kruis wachtten op een concrete oproep, maar toen die er kwam, was het eigenlijk al te laat. De commandant van 11 genie Burcht herinnert zich nog hoe hij op de radio het bericht van de overstroming hoorde, maar niet in actie kon komen zolang de gouverneur hem daar niet de opdracht toe gaf. Niet de Civiele Bescherming van Brasschaat of Liedekerke werd naar Ruisbroek gestuurd, maar wel de afdeling uit Crisnée, bij Luik. Ondertussen trachtten de brandweermannen van Willebroek zich met hun enige bootje te behelpen en konden zo een aantal mensen net op tijd van de verdrinkingsdood redden. Voor gouverneur Kinsbergen was Ruisbroek de aanleiding om echt werk te maken van een efficiënte rampenplanning.

Openbare Werken misrekende zich …
Voor veel inwoners van Ruisbroek kwam de overstroming niet als een verrassing. Ze wisten al langer dat de dijken in slechte staat waren en niet onderhouden werden. In Nederland had men na de grote overstroming van 1953 de nodige voorzorgen genomen met de uitvoering van het Deltaplan. In België werden hier en daar wat dijken opgelapt, maar verder niets. Nochtans getuigt de griffier van het polderbestuur, verantwoordelijk voor de dijk van de Vliet, hoe hij Openbare Werken al meermaals had gewezen op het risico dat Ruisbroek liep. Waarom ging Openbare werken en dan meer bepaald de dienst Zeeschelde daar niet op in? Er bestonden al langer plannen om de Vliet af te sluiten, waardoor die niet langer onderhevig zou zijn aan eb en vloed en dus ook geen bedreiging meer zou vormen voor Ruisbroek. Die afsluiting was gepland voor de zomer van 1976. Openbare Werken rekende daarop en vond het niet meer de moeite om voor die korte tijd nog grote herstellingswerken aan de dijken te doen. Maar Openbare Werken misrekende zich… ‘Die dijken waren natuurlijk niet sterk, maar wij wisten ook niet dat er zo een zware stormtij zou komen’, verklaart de toenmalige hoofdingenieur van de Zeeschelde in de uitzending..

Het bezoek van Boudewijn
De dijk van de Vliet brak zaterdagavond 3 januari rond 18 uur, het is dan hoogtij. Bij laagtij, een paar uur later, zakte het water alweer. Veel inwoners hoopten dat het ergste nu wel voorbij was, maar bij de volgende tij kwam een nieuwe vloed. Op vraag van Gouverneur Kinsbergen bracht koning Boudewijn een bezoek aan het getroffen gebied. Het zijn wellicht de meest bekende beelden van de ramp van Ruisbroek. De koning werd er geconfronteerd met een woedende, maar vooral radeloze bevolking ‘30 miljard voor de vliegers, Van den Boeynants vloog erboven en 300 miljoen voor de dijken, in heel België. Hoe is’t mogelijk’. Het was één van de vele verwijten die Boudewijn toen te horen kreeg. Maar hoe dan ook, voor vele slachtoffers was dit bezoek een belangrijk hart onder de riem en heel wat Ruisbroekenaren zagen hoe dankzij Boudewijn de hulpverlening eindelijk goed op gang kwam. ‘Een psychologisch effect’ zegt de commandant van 11 genie Burcht vandaag, want er werden helemaal geen extra mensen en middelen ingezet. Maar het bezoek heeft toch gewerkt. 

Wie bouwt de dam?
De overstroming van Ruisbroek is ook het verhaal van twee diensten die er niet in slaagden om samen te werken en in plaats daarvan elkaar zelfs lijken tegen te werken. Naast het redden van mensenlevens was het uiteraard even belangrijk om zo snel mogelijk de bres in de dijk te dichten, want zolang dat niet gebeurde bleef het water Ruisbroek gewoon binnenstromen. Al snel werd duidelijk dat de Vliet afdammen de enige oplossing was. Die dam zou door Openbare Werken gebouwd worden in de Vliet, ergens tussen de bres en de plaats waar de Vliet in het Zeekanaal en de Rupel uitmondde. Een bruggetje over de Vliet bemoeilijkte de bereikbaarheid van de dam. Maar de NV Zeekanaal, eigenaar van het bruggetje, weigerde dit obstakel af te breken. Als gevolg daarvan kon het drijvend materiaal onmogelijk tot bij de dam geraken en moest het opbouwen van de dam vanaf één oever gebeuren, waardoor de dijk aan de overkant nu op zijn beurt dreigde door te breken. De werken werden stopgezet. Ruisbroek bleef onder water staan. 

Wanneer op vrijdag 9 januari, na een tweede bezoek van Boudewijn, de werken in handen van de NV Zeekanaal werden gegeven, raakten de werken in een stroomversnelling. De dam zou nu gebouwd worden aan de monding en een nieuwe aannemer werd op de zaak gezet. Maar, nu de NV Zeekanaal de werken zelf mocht uitvoeren kon het bruggetje plots wel afgebroken worde. Op maandag 12 januari kende Ruisbroek geen eb en vloed meer. De vraag is of het zolang had moeten duren.  

Strijd om een schadevergoeding
Na het afwerken van de dam, kon het leegpompen van Ruisbroek beginnen. In het dorp stond al tien dagen lang tot twee meter water in de huizen. Voor de slachtoffers werd nu pas duidelijk hoe groot de schade wel was. Wat ze thuis vonden, blijft voor velen onbeschrijflijk. Maar het is ook dan dat de solidariteit van de eerste dagen omsloeg in afgunst en jaloezie. Al vanaf de eerste dagen stroomde vanuit het hele land financiële en materiële hulp toe en ook vrijwilligers gaven zich massaal op om Ruisbroek mee op te kuisen. Niet alleen daar werd van geprofiteerd, ook wanneer de schatters de schade moesten komen opmeten voor een vergoeding van de staat, werd er meer dan eens vernielde huisraad gestolen in de hoop meer te kunnen terugkrijgen. Op 12 juli 1976 werd uiteindelijk de Rampenwet gestemd, maar voor de slachtoffers sleept de strijd om een eerlijke schadevergoeding nog jaren aan. In 1978 werd de staat verantwoordelijk gesteld voor de dijkbreuk, maar in beroep werd die uitspraak ongedaan gemaakt.

Een keerpunt?
De overstroming van Ruisbroek vormt de directe aanleiding voor het opmaken van het
Sigmaplan. Meer dan 20 jaar na Nederland zal nu ook België haar Zeescheldegebied beschermen tegen overstromingen. Eindelijk zal er ook werk gemaakt worden van een efficiënte rampenplanning. 

Met getuigenissen van oud gouverneur Kinsbergen, ingenieur Casteleyn (hoofdingenieur Zeeschelde), commandant Van Daele (11 genie Burcht), hulpverleners van Civiele Bescherming, Rode Kruis en brandweer en inwoners van Ruisbroek.

'Keerpunt': maandag 1 januari om 20.50 uur op Canvas