Canvas gaat 'Op Reis naar Marokko'
'Reis naar Marokko' is een documentaire van Senne Dehandschutter en Majd Khalifeh, geïnspireerd door de interculturele vzw Nakhla, over drie generaties van een Vlaams- Marokkaanse familie die samen een traditionele zomerreis naar Marokko maken.
Rachida werd geboren in Hasselt, trouwde met een echte Limburger en heeft twee schatten van kinderen. Alleen haar naam en haar huidskleur verraden dat haar wortels elders liggen. We volgen Rachida naar Marokko, het land dat haar ouders tientallen jaren geleden achterlieten om in België te komen werken en wonen. Drie generaties onderweg. Rachida, haar moeder Izza, haar man Bruno en de kinderen Dunia en Dries. Allemaal samen in een busje. Van Hasselt naar Tanger en nog veel verder.
Het gezin reist verschillende keren per jaar naar Marokko. Maar meestal gaan ze met het vliegtuig. Voor Rachida is het 24 jaar geleden dat ze nog met de auto ging. 'Ik wil aan mijn kinderen de weg tonen die we jaren gereden hebben, en ze kennis laten maken met de sfeer van onderweg.'
Onderweg leer je mensen kennen
'Onderweg leer je mensen kennen, kom je iets tegen. Het vliegtuig is een gesloten doos dat je meeneemt zonder dat je iets ziet', zegt Izza, de moeder van Rachida. En inderdaad. Tijdens het aanschuiven in de file of bij het wachten aan de boot worden spontane contacten gelegd met mensen met hetzelfde doel: een familiebezoek in Marokko.
Bruno vertelt hoe hij en Rachida een koppel werden en wat zijn geheim is voor een bloeiende relatie van iemand uit een andere cultuur: 'Je moet op zoek gaan naar gelijkenissen tussen de culturen. Wij hebben intussen vanalles van elkaar overgenomen. Zaken die het leven alleen maar boeiender maken.'
50 jaar migratie
Boven alles is dit het verhaal van 50 jaar migratie. Archiefbeelden tonen hoe de Belg, de Vlaming vroeger tegenover gastarbeiders stonden. 'Dat iedereen teruggaat naar zijn land van herkomst, wij hebben hier werklozen genoeg', zegt een man in de straat.
'De vreemdelingen uit onze wijk zijn brave mensen, niemand heeft hier een probleem mee', zegt een winkelierster. Uiteenlopende meningen, maar is er in de jaren veel veranderd?
'Wanneer iemand me vraagt waar ik vandaan komt, zeg ik meteen van Hasselt. Pas wanneer mensen doorvragen naar mijn roots, besef ik dat ik opval, dat ik er anders uitzie', zegt Rachida.
Wanneer het einde van de reis in zicht komt, wordt duidelijk dat de oudere generatie het helemaal anders aanvoelt. 'Als de poorten van Tanger opengaan, gaan onze harten open. Niets is zoals het vaderland', vindt Izza, de moeder van Rachida.
En ook de familie in Marokko ziet een verschil. 'De eerste generatie hield meer van het vaderland. De tweede generatie ook, maar de derde niet. Ze zijn verzadigd van de Westerse cultuur. Ze beschouwen zichzelf als Fransman of Belg. Ze komen naar hier als toerist.'
De historische context
In 2014 herdenken we 50 jaar Marokkaanse aanwezigheid in België. Dat betekent ook 50 jaar van ‘reizen’ tussen België en Marokko. Een rijk erfgoed dat bij ons, in tegenstelling tot de buurlanden, weinig of niet gedocumenteerd is, nauwelijks ontsloten en dus grotendeels onbekend blijft bij het brede publiek.
50 jaar geleden kende België een grootschalige immigratie van industriële arbeidskrachten uit Marokko. Deze immigratie werd volop aangemoedigd omdat de eigen Belgische beroepsbevolking niet voldoende arbeidskrachten kon leveren om de snelle economische groei bij te benen. Tussen 1960 en 1973 kwamen tienduizenden Marokkaanse 'gastarbeiders' naar België om de minder aangename werkzaamheden in de mijn- en staalindustrie uit te voeren. Ze lieten hun thuisland achter op zoek naar een beter leven.
In 1960 waren er 461 Marokkanen geregistreerd in België, in 1974 was hun aantal aangegroeid tot 40.000. Na de eerste oliecrisis veranderde de situatie aanzienlijk. De economie stokte en er ontstond massale werkloosheid. De Belgische politiek van arbeidsimmigratie werd verlaten en de daaropvolgende jaren bepaalde vooral de gezinshereniging het immigratiepatroon.
De vele gastarbeiders bouwden in België een leven uit met hun vrouw, kinderen en kleinkinderen. Bij de jaarlijkse vakantie-uittocht naar Marokko kan iedereen zich wel het beeld voorstellen van de overladen camionettes met porte-bagages en oranje gordijntjes. Maar welke verhalen, kleine en grote ontmoetingen gaan gepaard met deze jaarlijkse exodus? Welke invloed heeft deze reis op de identiteitsvorming, tradities en erfgoedbeleving van de verschillende generaties Marokkanen in België?
Hoe aangrijpend was deze beslissing en wat betekende emigratie voor de achterblijvers? Met welke dromen vertrok de eerste generatie? Hoe is het uiteindelijk uitgedraaid? Voelen zij zich nu nog ergens thuis? Wat herinneren zij zich van de reis naar België? In welke omstandigheden zijn ze naar België gekomen? Wie kwam niet mee naar België? En de achterblijvers? Op welke manier kijken de (klein)kinderen die niet in Marokko geboren zijn vandaag naar het verhaal van hun (groot)ouders? Wat zijn hun dromen? En welke verbondenheid voelen ze met Marokko?
Ook de mogelijkheden om te reizen zijn in de loop der jaren veranderd. In welk opzicht is de reis vandaag verschillend van de vakantie van weleer?
Het zijn maar een aantal van de vele vragen die aan bod komen in 'Reis naar Marokko'.
'Reis naar Marokko', dinsdag 10 juni om 20.40 uur op Canvas.
