Canvas brengt het oude Egypte tot leven
dinsdag 13 december 2005
Egypte is een spectaculair zesdelig docudrama van de BBC over de geschiedenis van de Egyptische archeologie.
Aan
de hand van dramatische reconstructies maken we kennis met drie sleutelfiguren in de herontdekking van het oude Egypte: Howard Carter (die het graf van Toetanchamon vond), Giovanni Belzoni (een kleurrijke avonturier die onder meer de tempels van Aboe Simbel onderzocht) en Jean-François Champollion (die het hiëroglyfenschrift ontcijferde). Het verhaal van de archeologen is dat van de (her)ontdekking door het westen van de oude Egyptische cultuur. Tegelijk met hun verhaal volgen we dat van de farao's die door de archeologen weer tot leven werden gebracht: Toetanchamon en Ramses II. De eerste aflevering van de serie werd op BBC 1 bekeken door 7 miljoen kijkers en was goed voor een marktaandeel van 29.2%, erg hoog voor een documentaire. Ook de Britse pers was bijzonder enthousiast over de serie, die voor een groot gedeelde op locatie werd opgenomen. Met zijn geslaagde sfeerschepping, zijn oog voor details in kostuums en setting en de uitstekende vertolkingen moet deze docudramareeks niet onderdoen voor de klassieke kostuumdrama's van de BBC.
Als aanloop naar Egypte programmeert Canvas op vrijdag 30 december nog een ander docudrama over het oude Egypte: Egypte: bouwplaats van de eeuwigheid, over de bouw van de grote piramide van Cheops. Telkens om 21.30 u.
Egypte: bouwplaats van de eeuwigheid – 30.12
Al duizenden jaren vragen mensen zich af hoe de Grote Piramide van Gizeh werd gebouwd. Velen denken dat we zelfs met de technologie van de 21ste eeuw niet meer in staat zouden zijn een dergelijk bouwwerk te maken. De Grote Piramide staat precies in lijn met de vier windstreken en de basis, zo'n 10 voetbalvelden groot, is op een paar centimeter na perfect horizontaal. Die precisie is ook in onze tijd fenomenaal en voor de oude Egyptenaren is ze bijna bovennatuurlijk. Toch werd de piramide door mensenhanden gemaakt. Dat zien we in deze BBC-documentaire van Jonathan Stamp en Laurence Rees (Auschwitz, Colloseum), die de meest recente archeologische ontdekkingen combineert met indrukwekkende computeranimatie, opnames op locatie en dramatische reconstructies. De documentaire vertelt ons niet alleen hoe de piramide werd gemaakt; maar tóónt het ook, aan de hand van het levensverhaal van de Egyptenaar Nahkt. Als jongeman werd hij in zijn dorp aangeworven om te helpen bij de bouw van de Grote Piramide en in de loop van de jaren groeit hij door tot hoofdopzichter van de werken. Het is door zijn ogen dat wij de constructie zien van de grootste graftombe die ooit werd gebouwd.
Egypte I – Op zoek naar Toetanchamon – 6.1
Howard Carter (1874-1939) was van bescheiden komaf. Hij kreeg een beperkte opleiding, maar was een uitstekend tekenaar en schilder. Eerder toevallig maakte hij als jongeman in Engeland kennis met het Egyptische erfgoed. Al even toevallig slaagde hij er in 1891 in om een job te bemachtigen als tekenaar in een opgravingsteam van de befaamde archeoloog Flinders Petrie. De rest van zijn carrière werd minder door het toeval bepaald. Hij ontwikkelde zich tot een bekwaam archeoloog en zijn uiteindelijke ontdekking in 1922 van het ongeschonden graf van Toetanchamon (wellicht de belangrijkste archeologische vondst ooit) was het resultaat van jarenlang zeer doelbewust en koppig onderzoek, tegen alle vooroordelen en tegenslagen in. Deze eerste aflevering volgt Carter en zijn geldschieter Lord Carnarvon in hun zoektocht naar het graf van de 'kleine en eerder onbelangrijke' farao Toetanchamon. Parallel met hun verhaal vertelt de documentaire ook het leven van Toetanchamon zelf.
Egypte II – De vloek van Toetanchamon – 13.1
De ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922 was wereldnieuws. Nog nooit was een onaangeroerd graf van een farao ontdekt. De 'antichambre', de eigenlijke grafkamer en de 'schatkamer' bevatten duizenden voorwerpen van onschatbare waarde. Carter wou dat alle objecten zorgvuldig beschreven, gedocumenteerd en beschermd werden vooraleer ze het graf verlieten. Het werd een monnikenwerk dat jaren in beslag nam. Ondertussen ontstonden tal van conflicten, spanningen en incidenten tussen de eigengereide en weinig diplomatische Carter en zijn sponsor, Lord Carnarvon, de Egyptische autoriteiten en de pers. Het gerucht deed de ronde dat Carter en Carnarvon een aantal voorwerpen uit het graf ontvreemd hadden. Carter zou ook een 'onwettige' relatie hebben gehad met de dochter van Lord Carnarvon. De dood van Carnarvon na een onschuldige muggenbeet en enkele andere vreemde sterfgevallen in het opgravingsteam deed sommigen gewagen van "de vloek van Toetanchamon". Parallel met het verhaal van het graf van Toetanchamon, volgen we ook het leven van de farao zelf. Het is een wat tragisch verhaal van een eerder onbekende farao die op zijn 18de stierf, zonder een opvolger. We zien hoe hij gemummificeerd en begraven werd en hoe latere farao's er alles aan gedaan hebben om zijn naam uit de geschiedenis te laten verdwijnen. Dat hij meer dan 3000 jaar later de bekendste van alle farao's is geworden, is misschien de échte 'wraak van Toetanchamon'.
Egypte III – De farao en de showman – 20.1
De Brits-Italiaanse Giovanni Belzoni is ongetwijfeld de meest flamboyante en kleurrijke figuur in de 19de eeuwse archeologie van Egypte. Belzoni werd in 1778 in Padua geboren, was eerst geestelijke en volgde daarna een ingenieursopleiding. Hij moest op de vlucht voor de troepen van Napoleon en belandde in Engeland, waar hij onder meer aan de kost kwam als ingenieur, acteur en krachtpatser in een circus met als artiestennaam 'the Patagonian Samson'. In 1814 trok hij naar Egypte om er als ingenieur in de irrigatie te gaan werken. Toen dat mislukte, kwam hij in de 'handel in antiquiteiten' terecht. Hij reisde naar Luxor om er in opdracht van de Britse Consul Generaal een reusachtig beeld van een hoofd van een farao te gaan ophalen. In Luxor wordt hij volop tegengewerkt door een agent van de Fransen, die de ruïnes in en om het oude Thebe zelf wil leegroven. Dankzij zijn ervaring als ingenieur slaagt Belzoni erin het enorme beeld op een boot te krijgen. Hij is gefascineerd door het glimlachende gelaat van de farao. Maar hij zal nooit weten wie de man eigenlijk was: Ramses II, één van de allergrootse Egyptische farao's. Parallel met het verhaal van Belzoni volgen we ook dat van Ramses II, een god-koning die 92 jaar oud werd, 67 jaar regeerde en meer dan 100 kinderen had. Overal in Egypte liet hij tempels optrekken, vol met reliëfs over zijn glorierijke daden en oorlogscampagnes. Want Ramses was net als Belzoni een echte showman.
Egypte IV – De tempel in het zand – 27.1
Na het transport van het kolossale faraobeeld van Luxor naar Cairo en zijn ontdekking van de tempels van Philae en Aboe Simbel heeft Belzoni de smaak te pakken: hij wil een echte archeoloog worden en daarbij heeft hij vooral belangstelling voor de mysterieuze farao van het grote beeld, die hij – terecht – vereenzelvigt met de bouwheer van Aboe Simbel. De naam van de farao - Ramses II – is ondertussen al 1500 jaar vergeten, maar Belzoni beseft dat hij een grote heerser moet zijn geweest. In zijn ambitie om de wereld te laten kennismaken met de Egyptische erfenis wordt Belzoni geconfronteerd met andere schattenjagers en dan op de eerste plaats met Drovetti, een agent van de Fransen. Drovetti heeft een grote invloed op de plaatselijke dorpshoofden en schrikt er niet voor terug om Belzoni met geweld te bedreigen. Bovendien ontdekt Belzoni dat zijn opdrachtgever, de Britse Consul Generaal Sands, niet voor het British Museum werkt maar voor eigen rekening. Toch gaat de koppige Italiaan door. Hij ontdekt nog een kolossaal beeld van 'zijn' farao, vindt in de Vallei der koningen het graf van Seti I, het grootste en mooiste van allemaal, en slaagt er als eerste in vele eeuwen in om een toegang te vinden tot de onder tonnen zand bedolven grote tempel van Aboe Simbel. Parallel met de belevenissen van Belzoni volgen we het leven van 'zijn' farao, Ramses II. We zien hoe hij er eigenhandig voor zorgde om als de grootste Egyptische farao de geschiedenis in te gaan: een krijgsheer, maar ook een diplomaat én een god.
Egypte V – De ontcijfering van de hiërogliefen– 3.2
Toen Napoleon in 1798 Egypte veroverde, was het land al eeuwenlang afgesloten voor Europeanen en de oude Egyptische cultuur was al meer dan 1000 jaar vergeten. Napoleon had naast soldaten ook een klein legertje van geleerden bij: historici, taalkundigen, botanici, enz. Het was tenslotte de tijd van de Verlichting. Zij beschreven het land in detail: de cultuur, de millennia oude ruïnes, de natuur. Maar de sleutel tot de echte betekenis van al die reliëfs, schilderingen, beelden en gebouwen was niet beschikbaar. Het hiërogliefenschrift kon immers niet gelezen worden. Niemand wist wat al die symbolen en figuurtjes betekenden. Toen werd toevallig een stenen plaat ontdekt met een wettekst uit de tijd van Ptolemaeus V, 200 voor onze tijdrekening. De tekst stond in drie talen op die zogenaamde Rosettasteen: in hiërogliefen, in het Grieks en in het Demotisch. Aan de hand van de drie versies moest het dus theoretisch mogelijk zijn de hiërogliefen te ontcijferen en de taal erachter te begrijpen. Toch bleek dat nog veel moeilijker dan gedacht. Twee geleerden maakten er hun levenswerk van: de Brit Thomas Young, een geniale wiskundige, en de Fransman Jean-François Champollion, een briljante taalkundige. Beiden zochten de oplossing op hun eigen manier. Young dacht dat de hiërogliefen alleen maar symbolen waren die stonden voor begrippen. Hij probeerde ze op een puur wiskundige manier te ontcijferen door te tellen hoe vaak de symbolen voorkwamen in de tekst en die aantallen te vergelijken met de woorden in de Griekse tekst. Het leverde een paar succesjes op. Maar de echte doorbraak kwam er dankzij Champollion. Hij geloofde dat de hiërogliefen wel degelijk een fonetische waarde hadden: dat ze klanken symboliseerden zoals onze letters. Hij leerde Koptisch, een oude Egyptische taal die volgens hem het dichtst bij de taal van de farao's stond. Via het 18de eeuwse koptisch en de oudere versies van de taal kwam hij uiteindelijk echt bij de klanken en de betekenis van de hiërogliefen uit. Hij had de code gebroken.
Egypte VI – De geheimen van het oude Egypte – 3.2
Nu Champollion het hiërogliefenschrift had ontcijferd, kon hij de proef op de som nemen door te proberen de geheimen te ontsluieren die de oude Egyptenaren destijds in hun geschriften hadden vastgelegd. Ondertussen was Europa in de ban geraakt van de herontdekking van Egypte en er heerste een ware Egyptomanie. Velen waren dan ook enthousiast over de ontcijfering van het hiërogliefenschrift. Alleen de kerk bekeek Champollion met argwaan. Volgens de chronologie van de Bijbel was de menselijke beschaving namelijk rond 2200 voor Christus verwoest door de zondvloed. Als Champollion aanwijzingen vond dat de Egyptische cultuur ouder was dan pakweg 4000 jaar, dan was er een groot probleem. Toen de taalkundige in 1828 eindelijk naar Egypte wou reizen om daar ter plekke onderzoek te doen, kreeg hij pas financiële steun als hij beloofde niets te publiceren dat in tegenstelling was met de Bijbelse Chronologie. Via Caïro trok hij naar de piramiden van Gizeh en Sakkara en later naar de Vallei van de koningen in Luxor. De vele hiërogliefen op de oude gebouwen en in de graven waren voor hem een open boek. In Sakkara ontdekte hij dat het graf van een zekere Menofre uit de vijfde dynastie stamde, vóór de tijd van de zondvloed. Het was een ontdekking die hij zelf zou meenemen in zijn graf…
de hand van dramatische reconstructies maken we kennis met drie sleutelfiguren in de herontdekking van het oude Egypte: Howard Carter (die het graf van Toetanchamon vond), Giovanni Belzoni (een kleurrijke avonturier die onder meer de tempels van Aboe Simbel onderzocht) en Jean-François Champollion (die het hiëroglyfenschrift ontcijferde). Het verhaal van de archeologen is dat van de (her)ontdekking door het westen van de oude Egyptische cultuur. Tegelijk met hun verhaal volgen we dat van de farao's die door de archeologen weer tot leven werden gebracht: Toetanchamon en Ramses II. De eerste aflevering van de serie werd op BBC 1 bekeken door 7 miljoen kijkers en was goed voor een marktaandeel van 29.2%, erg hoog voor een documentaire. Ook de Britse pers was bijzonder enthousiast over de serie, die voor een groot gedeelde op locatie werd opgenomen. Met zijn geslaagde sfeerschepping, zijn oog voor details in kostuums en setting en de uitstekende vertolkingen moet deze docudramareeks niet onderdoen voor de klassieke kostuumdrama's van de BBC.
Als aanloop naar Egypte programmeert Canvas op vrijdag 30 december nog een ander docudrama over het oude Egypte: Egypte: bouwplaats van de eeuwigheid, over de bouw van de grote piramide van Cheops. Telkens om 21.30 u.
Egypte: bouwplaats van de eeuwigheid – 30.12
Al duizenden jaren vragen mensen zich af hoe de Grote Piramide van Gizeh werd gebouwd. Velen denken dat we zelfs met de technologie van de 21ste eeuw niet meer in staat zouden zijn een dergelijk bouwwerk te maken. De Grote Piramide staat precies in lijn met de vier windstreken en de basis, zo'n 10 voetbalvelden groot, is op een paar centimeter na perfect horizontaal. Die precisie is ook in onze tijd fenomenaal en voor de oude Egyptenaren is ze bijna bovennatuurlijk. Toch werd de piramide door mensenhanden gemaakt. Dat zien we in deze BBC-documentaire van Jonathan Stamp en Laurence Rees (Auschwitz, Colloseum), die de meest recente archeologische ontdekkingen combineert met indrukwekkende computeranimatie, opnames op locatie en dramatische reconstructies. De documentaire vertelt ons niet alleen hoe de piramide werd gemaakt; maar tóónt het ook, aan de hand van het levensverhaal van de Egyptenaar Nahkt. Als jongeman werd hij in zijn dorp aangeworven om te helpen bij de bouw van de Grote Piramide en in de loop van de jaren groeit hij door tot hoofdopzichter van de werken. Het is door zijn ogen dat wij de constructie zien van de grootste graftombe die ooit werd gebouwd.
Egypte I – Op zoek naar Toetanchamon – 6.1
Howard Carter (1874-1939) was van bescheiden komaf. Hij kreeg een beperkte opleiding, maar was een uitstekend tekenaar en schilder. Eerder toevallig maakte hij als jongeman in Engeland kennis met het Egyptische erfgoed. Al even toevallig slaagde hij er in 1891 in om een job te bemachtigen als tekenaar in een opgravingsteam van de befaamde archeoloog Flinders Petrie. De rest van zijn carrière werd minder door het toeval bepaald. Hij ontwikkelde zich tot een bekwaam archeoloog en zijn uiteindelijke ontdekking in 1922 van het ongeschonden graf van Toetanchamon (wellicht de belangrijkste archeologische vondst ooit) was het resultaat van jarenlang zeer doelbewust en koppig onderzoek, tegen alle vooroordelen en tegenslagen in. Deze eerste aflevering volgt Carter en zijn geldschieter Lord Carnarvon in hun zoektocht naar het graf van de 'kleine en eerder onbelangrijke' farao Toetanchamon. Parallel met hun verhaal vertelt de documentaire ook het leven van Toetanchamon zelf.
Egypte II – De vloek van Toetanchamon – 13.1
De ontdekking van het graf van Toetanchamon in 1922 was wereldnieuws. Nog nooit was een onaangeroerd graf van een farao ontdekt. De 'antichambre', de eigenlijke grafkamer en de 'schatkamer' bevatten duizenden voorwerpen van onschatbare waarde. Carter wou dat alle objecten zorgvuldig beschreven, gedocumenteerd en beschermd werden vooraleer ze het graf verlieten. Het werd een monnikenwerk dat jaren in beslag nam. Ondertussen ontstonden tal van conflicten, spanningen en incidenten tussen de eigengereide en weinig diplomatische Carter en zijn sponsor, Lord Carnarvon, de Egyptische autoriteiten en de pers. Het gerucht deed de ronde dat Carter en Carnarvon een aantal voorwerpen uit het graf ontvreemd hadden. Carter zou ook een 'onwettige' relatie hebben gehad met de dochter van Lord Carnarvon. De dood van Carnarvon na een onschuldige muggenbeet en enkele andere vreemde sterfgevallen in het opgravingsteam deed sommigen gewagen van "de vloek van Toetanchamon". Parallel met het verhaal van het graf van Toetanchamon, volgen we ook het leven van de farao zelf. Het is een wat tragisch verhaal van een eerder onbekende farao die op zijn 18de stierf, zonder een opvolger. We zien hoe hij gemummificeerd en begraven werd en hoe latere farao's er alles aan gedaan hebben om zijn naam uit de geschiedenis te laten verdwijnen. Dat hij meer dan 3000 jaar later de bekendste van alle farao's is geworden, is misschien de échte 'wraak van Toetanchamon'.
Egypte III – De farao en de showman – 20.1
De Brits-Italiaanse Giovanni Belzoni is ongetwijfeld de meest flamboyante en kleurrijke figuur in de 19de eeuwse archeologie van Egypte. Belzoni werd in 1778 in Padua geboren, was eerst geestelijke en volgde daarna een ingenieursopleiding. Hij moest op de vlucht voor de troepen van Napoleon en belandde in Engeland, waar hij onder meer aan de kost kwam als ingenieur, acteur en krachtpatser in een circus met als artiestennaam 'the Patagonian Samson'. In 1814 trok hij naar Egypte om er als ingenieur in de irrigatie te gaan werken. Toen dat mislukte, kwam hij in de 'handel in antiquiteiten' terecht. Hij reisde naar Luxor om er in opdracht van de Britse Consul Generaal een reusachtig beeld van een hoofd van een farao te gaan ophalen. In Luxor wordt hij volop tegengewerkt door een agent van de Fransen, die de ruïnes in en om het oude Thebe zelf wil leegroven. Dankzij zijn ervaring als ingenieur slaagt Belzoni erin het enorme beeld op een boot te krijgen. Hij is gefascineerd door het glimlachende gelaat van de farao. Maar hij zal nooit weten wie de man eigenlijk was: Ramses II, één van de allergrootse Egyptische farao's. Parallel met het verhaal van Belzoni volgen we ook dat van Ramses II, een god-koning die 92 jaar oud werd, 67 jaar regeerde en meer dan 100 kinderen had. Overal in Egypte liet hij tempels optrekken, vol met reliëfs over zijn glorierijke daden en oorlogscampagnes. Want Ramses was net als Belzoni een echte showman.
Egypte IV – De tempel in het zand – 27.1
Na het transport van het kolossale faraobeeld van Luxor naar Cairo en zijn ontdekking van de tempels van Philae en Aboe Simbel heeft Belzoni de smaak te pakken: hij wil een echte archeoloog worden en daarbij heeft hij vooral belangstelling voor de mysterieuze farao van het grote beeld, die hij – terecht – vereenzelvigt met de bouwheer van Aboe Simbel. De naam van de farao - Ramses II – is ondertussen al 1500 jaar vergeten, maar Belzoni beseft dat hij een grote heerser moet zijn geweest. In zijn ambitie om de wereld te laten kennismaken met de Egyptische erfenis wordt Belzoni geconfronteerd met andere schattenjagers en dan op de eerste plaats met Drovetti, een agent van de Fransen. Drovetti heeft een grote invloed op de plaatselijke dorpshoofden en schrikt er niet voor terug om Belzoni met geweld te bedreigen. Bovendien ontdekt Belzoni dat zijn opdrachtgever, de Britse Consul Generaal Sands, niet voor het British Museum werkt maar voor eigen rekening. Toch gaat de koppige Italiaan door. Hij ontdekt nog een kolossaal beeld van 'zijn' farao, vindt in de Vallei der koningen het graf van Seti I, het grootste en mooiste van allemaal, en slaagt er als eerste in vele eeuwen in om een toegang te vinden tot de onder tonnen zand bedolven grote tempel van Aboe Simbel. Parallel met de belevenissen van Belzoni volgen we het leven van 'zijn' farao, Ramses II. We zien hoe hij er eigenhandig voor zorgde om als de grootste Egyptische farao de geschiedenis in te gaan: een krijgsheer, maar ook een diplomaat én een god.
Egypte V – De ontcijfering van de hiërogliefen– 3.2
Toen Napoleon in 1798 Egypte veroverde, was het land al eeuwenlang afgesloten voor Europeanen en de oude Egyptische cultuur was al meer dan 1000 jaar vergeten. Napoleon had naast soldaten ook een klein legertje van geleerden bij: historici, taalkundigen, botanici, enz. Het was tenslotte de tijd van de Verlichting. Zij beschreven het land in detail: de cultuur, de millennia oude ruïnes, de natuur. Maar de sleutel tot de echte betekenis van al die reliëfs, schilderingen, beelden en gebouwen was niet beschikbaar. Het hiërogliefenschrift kon immers niet gelezen worden. Niemand wist wat al die symbolen en figuurtjes betekenden. Toen werd toevallig een stenen plaat ontdekt met een wettekst uit de tijd van Ptolemaeus V, 200 voor onze tijdrekening. De tekst stond in drie talen op die zogenaamde Rosettasteen: in hiërogliefen, in het Grieks en in het Demotisch. Aan de hand van de drie versies moest het dus theoretisch mogelijk zijn de hiërogliefen te ontcijferen en de taal erachter te begrijpen. Toch bleek dat nog veel moeilijker dan gedacht. Twee geleerden maakten er hun levenswerk van: de Brit Thomas Young, een geniale wiskundige, en de Fransman Jean-François Champollion, een briljante taalkundige. Beiden zochten de oplossing op hun eigen manier. Young dacht dat de hiërogliefen alleen maar symbolen waren die stonden voor begrippen. Hij probeerde ze op een puur wiskundige manier te ontcijferen door te tellen hoe vaak de symbolen voorkwamen in de tekst en die aantallen te vergelijken met de woorden in de Griekse tekst. Het leverde een paar succesjes op. Maar de echte doorbraak kwam er dankzij Champollion. Hij geloofde dat de hiërogliefen wel degelijk een fonetische waarde hadden: dat ze klanken symboliseerden zoals onze letters. Hij leerde Koptisch, een oude Egyptische taal die volgens hem het dichtst bij de taal van de farao's stond. Via het 18de eeuwse koptisch en de oudere versies van de taal kwam hij uiteindelijk echt bij de klanken en de betekenis van de hiërogliefen uit. Hij had de code gebroken.
Egypte VI – De geheimen van het oude Egypte – 3.2
Nu Champollion het hiërogliefenschrift had ontcijferd, kon hij de proef op de som nemen door te proberen de geheimen te ontsluieren die de oude Egyptenaren destijds in hun geschriften hadden vastgelegd. Ondertussen was Europa in de ban geraakt van de herontdekking van Egypte en er heerste een ware Egyptomanie. Velen waren dan ook enthousiast over de ontcijfering van het hiërogliefenschrift. Alleen de kerk bekeek Champollion met argwaan. Volgens de chronologie van de Bijbel was de menselijke beschaving namelijk rond 2200 voor Christus verwoest door de zondvloed. Als Champollion aanwijzingen vond dat de Egyptische cultuur ouder was dan pakweg 4000 jaar, dan was er een groot probleem. Toen de taalkundige in 1828 eindelijk naar Egypte wou reizen om daar ter plekke onderzoek te doen, kreeg hij pas financiële steun als hij beloofde niets te publiceren dat in tegenstelling was met de Bijbelse Chronologie. Via Caïro trok hij naar de piramiden van Gizeh en Sakkara en later naar de Vallei van de koningen in Luxor. De vele hiërogliefen op de oude gebouwen en in de graven waren voor hem een open boek. In Sakkara ontdekte hij dat het graf van een zekere Menofre uit de vijfde dynastie stamde, vóór de tijd van de zondvloed. Het was een ontdekking die hij zelf zou meenemen in zijn graf…
