'Een Nacht in het Museum': Herman Brusselmans bij Het Ursulaschrijn van Hans Memling
In deze aflevering trekken Thomas Vanderveken en Herman Brusselmans naar het Brugse Museum Sint-Janshospitaal om er te overnachten bij het wereldberoemde Ursulaschrijn. De reliekhouder werd in 1489 door Hans Memling ontworpen en beschilderd en sindsdien in het hospitaal bewaard.
Onderweg naar de locatie, polst Thomas nog op welk werk zijn nachtgast hoopt. ’Liefst niet de klassieke kunst’ repliceert Brusselmans, ‘De oude garde, Rembrandt en Rubens en zo, vind ik een beetje afgezaagd. Het Meisje met de Parel, het Melkmeisje…‘t Is nu al goed met de meisjes’.
Een uitspraak die hij bij de onthulling van het schitterende 15e-eeuwse schrijn onmiddellijk weer nuanceert: ‘Ik besef wel dat dit bijzonder is net omdát het zo oud is. Maar ik heb de middeleeuwen altijd griezelig gevonden. Ik ben blij dat ik toen niet leefde’.
Dat het er in de middeleeuwen inderdaad niet altijd even gezellig aan toeging, bewijst ook de legende van de Heilige Ursula, door Memling als een middeleeuws stripverhaal vastgelegd op de zijpaneeltjes van het schrijn. Daarop is te zien hoe de christelijke koningsdochter Ursula een pelgrimstocht naar Rome onderneemt waarbij ze zich laat vergezellen door 11.000 maagden. Op de terugreis valt het gezelschap in handen van de Hunnen die op dat moment Keulen belegeren. Ursula en haar maagden worden brutaal vermoord. Tragisch einde van een verhaal dat door de eeuwen een paar keer werd bijgestuurd. Zo verneemt Brusselmans waarom er vanaf de 12e eeuw plots mannen figureerden in de populaire maagdencultus, hoe Ursula aan haar 11.000 gezellinnen kwam en waarom de Kerk haar pelgrims -pun intended- ‘op het verkeerde been zette’.
De inhoud van het Brugse schrijn en andere heiligenrelieken worden onderzocht door kunstwetenschapper Jeroen Reyniers: ‘Met ons technisch onderzoek kunnen we vandaag dateren of een bot van de vijfde of dertiende eeuw is en zo bijvoorbeeld ook zwarte markten achterhalen. 500 Jaar geleden was men daar niet mee bezig. Vals of echt, dat werd niet in vraag gesteld’.
‘Dat is de definitie van geloof’, beaamt Brusselmans, ‘Je weet niet of het waar is en toch geloof je dat het zo is. Dat heeft al voor veel ellende gezorgd, maar ook voor veel troost. Iedereen heeft op een bepaald moment in zijn leven angst voor de dood. Als je dan gelooft verder te leven in whatever, ga je waarschijnlijk met een geruster gemoed dood dan dat je zeker weet dat er niks is.‘
Troost bieden, dat is ook wat Memlings kunst deed voor de zieken en stervenden in het middeleeuwse Sint-Janshospitaal. Een laatste houvast als de rudimentaire geneeskunde geen soelaas bracht.
Het hospitaal bezit de op één na grootste collectie Memlings. De grootste kan je in The Metropolitan Museum of Art in New York bewonderen. Memling was vooral vernieuwend als portretschilder. Zijn portretten met landschappen in de achtergrond inspireerden belangrijke Italiaanse renaissance-schilders als Leonardo da Vinci. Zonder Memling, geen Mona Lisa.
Zonder Herman Bouchery ook geen Ursulaschrijn. Dat we het kunstwerk anno 2025 nog in al z’n glorie kunnen bewonderen, danken we aan de moed van de piepjonge conservator van Museum Plantijn-Moretus. Die kreeg de opdracht van de Duitse bezetter om het Brugse schrijn en andere Vlaamse kunstschatten te beschermen. Bouchery vervulde die taak met de grootste toewijding en gevaar voor eigen leven en dat van zijn jonge gezin.
Zonder Ursulaschrijn dan weer geen Jan De Cock. De beeldhouwer die vandaag op een steenworp van het Sint-Janshospitaal woont, is kunst beginnen maken toen hij als jonge kerel het schrijn zag. Hij brengt tijdens zijn nachtelijke bezoek een eigenzinnige lezing van Memlings meesterwerk.
Met o.a. Jeroen Reyniers (kunstwetenschapper), Jan De Cock (kunstenaar), Anna Koopstra (curator Museum Sint-Janshospitaal), Anna-Claire Stinebring (curator Metropolitan Museum of Art, NY), Geert Souvereyns (historicus), Bert Govaerts (auteur).
'Een Nacht in het Museum', dinsdag 25 februari om 21.20 uur op Canvas.
