'De mijnenslag van Mesen' op Canvas

S

poren van de explosies zijn nog altijd te zien in het landschap. De mijnexplosies vormden de prelude tot de succesrijke Slag om Mesen, waarbij de Britten voor het eerst sinds het begin van de oorlog een grote operatie tot een goed en snel einde brachten. De British Expeditionary Force bewees, een jaar na de slachting aan de Somme, dat ze niet alleen goed kon verliezen. De krijgskundige vreugde om Mesen duurde niet lang. Ze werd volledig verdrongen door wat er op volgde: de hel van Passendale.

Goed begonnen, maar nauwelijks gewonnen
In de akkers bezuiden Ieper, in de buurt van Mesen en Wijtschate, zijn nog altijd reusachtige kraters te zien. De bekendste, de 'Pool of Peace' bij de Spanbroekmolen, is 12 meter diep, bij een diameter van 76 meter. De kraters zijn de laatste getuigen van de 'Mijnenslag van Mesen', een kort, hevig en voor de verandering bijzonder succesvol offensief tegen het zuidelijke deel van de Duitse verdedigingslijn rond Ieper.

Op een paar dagen tijd heroverden de Britten (een allegaartje van mannen uit het hele Commonwealth) de heuvelrug waar Mesen en Wijtschate op rusten. Het had de prelude moeten zijn tot een grote doorbraak, maar het liep anders af. Op het succes van Mesen volgde de helse strijd om Passendale, die pas na vele maanden beslecht werd en niets meer opleverde dan een verschuiving van 8 kilometer van de frontlijn. De ellende van Passendale heeft de herinnering aan het succes van Mesen bijna volledig verdrongen.

De voorbereiding
Het succes van Mesen berustte op nauwgezette voorbereiding, gecombineerd met de ervaring die drie jaar loopgravenoorlog hadden opgeleverd. De frontlijn rond Ieper, de beruchte Ieperboog ('salient' was de Britse term) was hoofdzakelijk Brits gebied. De Britten hadden Ieper in november 1914 gered voor de geallieerden en sindsdien was het hun 'holy ground'. Toen de frontlijnen eenmaal vast waren komen te liggen, dook aan beide zijden het idee op om de oude techniek van het ondermijnen van vijandelijke stellingen terug in te voeren.

Aan Britse kant werden gespecialiseerde 'Tunneling Companies' opgezet, bemand met ex-mijnwerkers. Van in 1915 stelden de Britten plannen op voor een grootschalige ondermijning van de heuvelrug van Mesen-Wijtschate. In januari 1916 begon het eigenlijke graven, tot op een diepte van een tiental meter en dan honderden meters vooruit, tot onder de Duitse stellingen. De Duitsers groeven tegengangen, of probeerden dat althans. Hun hoge positie was een nadeel. Ze moesten veel dieper graven (dwars door de heuvelrug) dan de Britten om bij een stabiele en droge kleilaag te geraken.

Het graven in de klei gebeurde manueel en ging dag en nacht door, in zo groot mogelijke stilte. De opgegraven, blauwe klei moest aan de oppervlakte gecamoufleerd worden omdat de Duitsers anders al te gemakkelijk de tunnelingangen zouden kunnen opmerken. Toen het eenmaal afgewerkt was bestond het Britse mijnenstelsel uit een heel netwerk van gangen met in totaal 23 superzware ladingen ammonal in de uiteinden. Het mijnenstelsel bleef vele maanden ongebruikt, maar wel zorgvuldig onderhouden, wachten op de Grote Knal.

De opwarming
Het Britse leger was het kleine broertje in Frankrijk en moest zich schikken naar de keuzes van het Franse opperbevel. De Britten moesten willens nillens offensieven voeren aan de Somme (1916) en aan de Aisne (1917), om het alsmaar zwakkere Franse leger op de been te houden. Pas na het débacle van de 'Chemin des Dames', dat in het Franse leger zelfs tot muiterij leidde, kon generaal Haig zijn gang gaan in de Ieperboog.

De praktische voorbereiding van de aanval liet hij over aan generaal Herbert Plumer, sinds halfweg 1915 de bevelhebber in Ieper. Plumer bereidde alles nauwgezet voor, liet voor zijn mannen o.a. een reusachtige maquette van het slagveld maken en verzamelde monsterachtig veel geschut. Alvorens definitief toe te slaan liet hij de Duitse lijn gedurende een paar weken met een bijzonder doeltreffend artilleriebombardement tot moes schieten.

Het grote vuurwerk
En dan, op 7 juni 1917, om 3.10 uur, volgde het 'grote vuurwerk': 19 van de 23 mijnen vlogen bijna gelijktijdig de lucht in. De knal zou tot in Londen gehoord zijn. De mijnontploffingen maakten het werk van de artillerie af: de Duitsers die de knallen overleefden, waren totaal versuft en gaven zich zonder veel vechten over. Na enkele dagen was de heuvelrug van Mesen-Wijtschate in Britse handen. Plumer was de held van de dag. Na een lange reeks bittere mislukkingen en slachtingen, boekten de geallieerden eindelijk succes! Koning George V kwam er Plumer en zijn mannen persoonlijk voor gelukwensen. Helaas, op de dagen van succes bij Mesen, volgden maanden van ellende voor Passendale.

'De mijnenslag van Mesen', maandag 4 juni om 21.05 uur op Canvas.