Vlaanderen en Nederland binden met 'EDMO' de strijd aan tegen desinformatie

Een evenwichtige, onpartijdige en betrouwbare berichtgeving, gebaseerd op feiten, biedt weerwerk en is essentieel voor een goed functionerende democratie.

De Europese Commissie erkent de relevantie van de strijd tegen desinformatie en heeft daarom twee miljoen euro toegekend aan het Vlaams-Nederlandse EDMO-project. Binnen dat project wordt een multidisciplinaire hub opgericht door én voor wetenschappers, factcheckers, mediabedrijven en andere belanghebbenden.

Mediawijsheid vergroten en nepnieuws detecteren
De Vlaams-Nederlandse samenwerking past binnen het European Digital Media Observatory (EDMO), een internationaal netwerk van hubs waarbinnen experts op het gebied van desinformatie kennis delen en de krachten bundelen. Naast de Nederlands-Vlaamse hub gaan in het najaar nog zeven andere EDMO-hubs in Europa van start. Zo maakt EDMO het publiek mediawijzer, zowel in de lage landen, als in heel Europa.

De komende drie jaar zal de hub niet alleen aanzwellende desinformatiecampagnes detecteren, maar ook factchecks produceren en publiceren. Daarnaast wordt een onderzoeksteam aangesteld. Dat team analyseert verschillende strategieën en methodes die nepnieuws detecteren, op het gebied van proces, effectiviteit en toepasbaarheid binnen het Europese beleid en juridisch kader. 

Professor Miguel Poiares Maduro, voorzitter van de raad van bestuur van EDMO: 'EDMO brengt Europese factcheckers, mediawijsheid-experts en onderzoekers samen om desinformatie beter in kaart te brengen. De EDMO-hubs, zoals het Vlaams-Nederlandse project, spelen daarbij een cruciale rol. De hubs analyseren desinformatiecampagnes, organiseren activiteiten rond mediawijsheid en ondersteunen lokale media en autoriteiten. Zij zorgen voor een duidelijker beeld van de situatie op nationaal en regionaal niveau om de strijd tegen desinformatie te bevorderen.'

Europese samenwerking  
De verschillende partners van het EDMO-project bundelen complementaire expertisedomeinen, van onderzoek tot publicatie. Aan de Vlaamse kant zetten VRT, Knack, KU Leuven en Textgain hun schouders onder het project. Aan de Nederlandse kant zijn dat het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Universiteit Leiden, Universiteit van Amsterdam, het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP) en het onderzoekscollectief Bellingcat. Verder wordt intensief samengewerkt met Netwerk Mediawijsheid en Mediawijs, twee netwerkorganisaties die zich in Nederland en Vlaanderen inspannen om mediawijsheid bij kinderen, (kwetsbare) volwassenen en mediaprofessionals te bevorderen.   

Johan Oomen, projectcoördinator EDMO, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid: 'De financiële ondersteuning vanuit de EU stelt ons in staat om een netwerk van factcheckers in Vlaanderen en Nederland bijeen te brengen en software te ontwikkelen waarmee misinformatie op een efficiënte manier opgespoord kan worden. De verschillende hubs die dit jaar in verschillende lidstaten gelanceerd worden wisselen resultaten uit, waardoor inspanningen in Nederland en België ook bijdragen aan de bredere agenda om het nieuwsecosysteem in Europa te ondersteunen.'

Nederlands als taal zal alvast goed vertegenwoordigd zijn binnen het Europees EDMO netwerk. De Europese Commissie kondigde aan ook een tweede hub in de lage landen te subsidiëren, gericht op factchecking in het Nederlands, Frans, Duits, Engels en Luxemburgs. Onder de naam EDMO BELUX zullen de Vrije Universiteit Brussel (Brussels School of Governance + SMIT), Université Saint-Louis Bruxelles, Mediawijs, RTL, Agence France Presse (AFP), EU DisinfoLab en Athens Technology Center hiervoor instaan. De Vlaams-Nederlandse EDMO en EDMO BELUX zullen uiteraard nauw samenwerken.

EDMO in de praktijk bij de VRT
Als hoofdpartner binnen EDMO krijgt de VRT een heel belangrijk extra instrument om desinformatie te bestrijden en haar rol als publieke omroep waar te maken. De Vlamingen bewust maken van én weerbaar maken tegen desinformatie, en valse nieuwberichten ontkrachten is een topprioriteit voor de omroep.  

Griet De Craen, hoofdredacteur VRT NWS: 'De helft van de Vlamingen twijfelt er vaak aan of de informatie die ze krijgen wel echt is. De helft heeft ook ooit al een bericht geloofd dat achteraf vals bleek. Desinformatie is een groeiend probleem en kan onze samenleving ontwrichten. Daar willen we als openbare omroep weerwerk tegen bieden met kwalitatieve factchecks en duiding.'

Mike Matton, hoofd internationale samenwerkingen VRT Innovatie: 'Desinformatie is een probleem dat op maatschappelijk niveau moet worden aangepakt, door (inter)nationale samenwerkingen zowel op redactioneel als op technologisch vlak. Dit EDMO project brengt deze samenwerkingen in de praktijk, met een focus op de Nederlandse taal, wat ook de technologische ontwikkeling ten goede zal komen.'

De DDT-cel van VRT NWS
Het EDMO-project ondersteunt de werking van de DDT-cel van VRT NWS, een gespecialiseerde redactie die zich focust op Data, Desinformatie en Technologie. Experten zoals Tim Verheyden, Rien Emmery en Amra Dorjbayar houden zich op de werkvloer 24 op 7 bezig met het onderzoeken en ontkrachten van nepnieuws.  

De DDT-cel bestond al voor het ontstaan van corona, maar de research en productie van factchecks kwam door de berichtgeving rond COVID-19 wel in een stroomversnelling terecht. Zo publiceerde VRT NWS 120 factchecks over de coronacrisis in de periode van maart 2020 tot maart 2021. Die werden gepubliceerd op vrtnws.be in een aparte rubriek 'Desinformatie' maar ook via de andere VRT-merken en via sociale media.

Om de factchecks bij een zo ruim mogelijk publiek te brengen, werden drie nieuwe formats ontwikkeld naast de artikels op vrtnws.be: korte video's voor Facebook, langere explainer-video's voor YouTube en Instagram-pancartes voor het jongerenkanaal nws.nws.nws.

De journalisten van de DDT-cel maken bovendien ook items over desinformatie voor niet-nieuwsprogramma's van de VRT. Zo hoor je op Radio 2 in 'De Madammen', 'Spits' en 'De Week van Harald' geregeld bijdragen vanuit de DDT-cel, maar ook 'Generation M' op MNM geeft vaker aandacht aan nepberichten of misleidende informatie.

Sinds kort werd ook een duurzame samenwerking opgezet tussen de DDT-cel en RTBF-factchecker Grégoire Ryckmans. VRT NWS en RTBF overleggen wekelijks en wisselen research uit. 

Al deze initiatieven zullen vanaf het najaar gedeeld worden via de EDMO- hub en bijdragen tot een grotere mediawijsheid in de lage landen en Europa.