Van de Franse Revolutie tot La Boum: 'The Romantics and Us' op Canvas
Was 'La Boum' zinloos geweld van een stel oproerkraaiers of past het in een lange traditie van revolte en strijd voor de individuele vrijheid, met hoogtepunten als de Franse Revolutie of 'Mei '68'? Het is een vraag die de Britse cultuurhistoricus Simon Schama zich had kunnen stellen in de driedelige documentaire 'The Romantics and Us'.
Maar de reeks was al opgenomen voor de rellen in het Ter Kamerenbos en dus geeft Schama een hele rist andere voorbeelden van 'het elixir dat rebellie heet' en het idee dat 'fantasierijke passie het kan halen van mechanische logica', zoals de Britse kunstenaar William Blake het verwoordde.
Schama onderzoekt in de reeks de invloed van de Romantiek op onze hedendaagse kunst en cultuur, maar ook op ons zelfbeeld, individualisme en identiteit. Hij doet dat in het gezelschap van grote historische namen als Eugène Delacroix, Percy Bysshe Shelley, Victor Hugo en Frédéric Chopin, maar ook van hedendaagse artiesten als hiphopper Testament, straatkunstenaar P-Boy, de acteurs Harriet Walter en Christopher Eccleston, en zangeres Eddi Reader.
Onze obsessie met het individu, liefde voor de natuur, burgerprotest, nationalisme: die heel eigentijdse begrippen vonden 200 jaar geleden hun oorsprong in de Romantiek, een generatie van schrijvers en artiesten die de subjectieve ervaring, emoties en verbeelding centraal stelden als reactie op de objectieve rationaliteit van de Verlichting.
In The Romantics and Us toont Simon Schama (The Power of Art, Civilisations) hoe hun ideeën voor een revolutie zorgden in kunst en cultuur en hoe ze ook vandaag nog ons leven beïnvloeden. In drie afleveringen gaat het achtereenvolgens over revolutie en rebellie, introspectie, en stamgevoel en nationalisme.
De passie van het volk
Schama begint zijn verhaal in de eerste aflevering (9 mei) met het schilderij 'De vrijheid leidt het volk' dat Eugène Delacroix schilderde na de Julirevolutie van Parijs in 1830. Het werd een icoon van volksopstanden in de loop der tijden. Schama herinnert zich hoe het schilderij ook een centrale rol speelde bij de studentenprotesten in Parijs in 1968, waar hij toen als jonge professor aan de slag was. 'Mei 68' was een culturele, politieke en morele revolutie met haar wortels in het diep-romantische ideaal van 'de verbeelding aan de macht'. Dat werd ook gepredikt door de Britse dichter en schilder William Blake aan het einde van de 18de eeuw. Schama verkent samen met hiphopper Testament hoe de ideeën van Blake ook nu nog resoneren. Andere artiesten die aan bod komen zijn de feministische schrijfster Mary Wollstonecraft, de oer-romanticus Percy Bysshe Shelley en Théodore Géricault, wiens beroemde schilderij 'Het vlot van de Medusa' ook vandaag nog kunstenaars inspireert, zoals de Parijse straatartiest P-Boy.
Kamers in het hoofd
In de tweede aflevering (16 mei) toont Simon Schama hoe de romantici de eerste verkenners werden van het onbewuste, lang voor Freud, Jung en de moderne psychologie. Die belangstelling had te maken met hun introspectie en focus op zichzelf. Vele romantici waren diep ontgoocheld door de Franse Revolutie, die al snel ontaard was, en de industriële revolutie, die de mens volgens hen ondergeschikt maakte aan de machine. Als tegenreactie keerden ze zich in zichzelf. Onder meer Victor Hugo. Hij raakte in onmin met het regime van de Franse keizer Louis-Napoleon en vluchtte naar het eiland Guernsey, waar hij zijn meesterwerk Les Misérables schreef en ook duizenden schetsen maakte van wat zich in zijn hoofd afspeelde. Schama onderzoekt ook de tekeningen van Giovanni Battista Piranesi en het werk van Samuel Taylor Coleridge en Thomas De Quincey, die experimenteerden met opium om hun geest te verruimen bij het schrijven.
Stammen
In de laatste aflevering (23 mei) schetst Simon Schama hoe de romantici een cultus van nationale verbondenheid creëerden door hun poëzie, muziek en kunst, met verstrekkende gevolgen voor landen en naties. De herontdekking van de natuur, tradities, volksverhalen en mythes speelde daarbij een belangrijke rol, onder meer in de muziek van Frédéric Chopin en de poëzie van de Schot Robert Burns. In Zwitserland definieerde de dokter Johannes Hofer het begrip 'nostalgie', volgens hem een ‘ziekte’ die vele Zwitsere huurlingen trof die in het buitenland vochten en hevig verlangden naar hun vaderland. De invasie van de Duitse gebieden door Napoleon zorgde voor een nationalistische reflex bij Duitse romantici. Zij begonnen een 'verenigingscampagne' die later voor de hele wereld donkere gevolgen zou hebben.
'The Romantics and Us', vanaf zondag 9 mei om 20.10 uur op Canvas en VRT NU.
