Jaap Goudsmit zondag in 'VPRO Zomergasten'

Jaap Goudsmit is wetenschappelijk directeur van het Human Immunomics Initiative van de Harvard T.H. Chan School of Public Health. Hij geldt als één van de belangrijkste aidsonderzoekers ter wereld. Ook is hij expert op het gebied van vaccinontwikkeling en veroudering van het immuunsysteem. Sinds het begin van de lockdown volgt hij de Nederlandse corona-aanpak op de voet, evenals de race om een vaccin. Goudsmit schreef meerdere boeken, waarin hij onder andere waarschuwde voor de uitbraak van een volgend SARS-achtig virus. Over de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, waartoe veel van zijn familieleden behoren, verscheen onlangs zijn boek Wie herdenken wij op 4 mei?

Jaap Goudsmit over 'VPRO Zomergasten': 'Het thema voor mijn avond is overleven. Mijn overlevingsstrategie is er een van leren en nieuwsgierig zijn, maar het gaat er ook om wat je moet doen om letterlijk te overleven. Net als iedereen werd ik door de coronacrisis overvallen en gedwongen mij af te vragen of ik als viroloog en epidemioloog wel was voorbereid op wat er aan het gebeuren was. Stonden we als experts niet te snel klaar met lessen uit het verleden bij een epidemie door een virus dat geen van ons of onze leermeesters ooit had meegemaakt of bestudeerd? Deze tijden vragen net als destijds bij het begin van de aidsepidemie om een nieuwsgierige, onbevangen en ruimdenkende houding waarbij je je door nieuwe kennis en wetenschap laat verrassen. Ik wil een avond waarbij we in het hoofd van Nobelprijswinnaars kruipen en waarin we oorzaak en gevolg leren onderscheiden van toeval. Als je ergens middenin zit, lijkt het een chaos, maar naarmate de tijd verstrijkt, lijkt alles ordelijk op zijn plaats te vallen. Zo zal het ook gaan met de huidige coronacrisis.'

Jaap Goudsmit is de zoon van documentairemaker Hedda van Gennep-Postma en arts/ hematoloog Rob Goudsmit. Zijn ouders scheidden vlak na zijn geboorte, waarna zijn vader afwezig bleef. Hij groeide op met een moeder die getraumatiseerd en vertwijfeld uit de oorlog was gekomen; het onrecht dat haar was aangedaan maakte haar bang en boos tegelijk: het aanwijzen van schuldigen was haar missie. Hij bracht als kind veel tijd door met zijn grootvader, laboratoriumarts, met wie hij films keek over ontdekkingsreizigers en boeken las over het mysterie van de microscoop. De kiem voor zijn toekomst als wetenschapper werd hier gelegd. Ook leerde hij in zijn jeugd hoe belangrijk het is ergens het beste in te willen worden: basketballen op competitieniveau hielp hem op zijn zeventiende door een periode van zware depressie heen.

Goudsmit studeerde in 1978 cum laude af in de geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Na zijn studie was hij in de VS verbonden aan het instituut van Nobelprijswinnaar D. Carleton Gajdusek. Eind jaren tachtig, terug in Nederland, specialiseerde hij tot viroloog en promoveerde. Hij behoorde meer dan tien jaar tot het leidend viertal van de Amsterdamse Cohort Studies naar aids, wat tot het beste aidsonderzoek in Europa wordt gerekend. Zijn carrière kende ook grote tegenslag: in 1990 beweerde hij een middel tegen aids op het spoor te zijn, maar zijn claim bleek onjuist – een fout die hem net niet opbrak. Het kostte hem tien jaar om zijn manier van wetenschap bedrijven grondig te herzien en professioneel weer op het goede pad te raken. Goudsmit weet als geen ander dat een geneesmiddel of vaccin dat in het lab lijkt te werken, bijna nooit bij de mensen die het nodig hebben terecht komt.

Goudsmit hervond zijn zelfvertrouwen tijdens zijn werk in de vaccin-industrie, als wetenschappelijk directeur van Crucell. Hier ontwikkelde hij vaccins voor ebola en aids en geneesmiddelen voor griep en leerde hij wat er allemaal bij komt kijken om een wetenschappelijke doorbraak in de praktijk te brengen. In 2017 keerde hij terug naar de academische wereld. Een groot deel van zijn loopbaan speelde zich af in zijn geliefde Verenigde Staten, waar hij op 11 september 2001 een van de vliegtuigen het WTC zag raken, en dat hij sinds dat moment langzaam maar zeker heeft zien veranderen.

'VPRO Zomergasten', zondag 9 augustus om 20.15 uur bij de VPRO op NPO 2.