'VPRO Tegenlicht': op de grens van het ideaal
Door de oorlog in Oekraïne heeft de strijd voor vrijheid en democratie overal ter wereld nieuwe betekenis gekregen. Dichtbij huis, in Polen, stromen hoop en teleurstelling nadrukkelijk samen.
'Tegenlicht' onderzoekt hoe idealen overleven in tijden van diepe crisis. Vier jonge activisten, uit Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland en Polen zelf, nemen iedere dag opnieuw de handschoen op. Wat betekent vrijheid voor hen?
Voor elk van de vier geportretteerde activisten uit Op de grens van het ideaal geldt dat hun wens om zich uit te spreken tegen onrecht verder gaat dan hun weerzin tegen de autoritaire regimes in eigen land alleen: verzet zit bij ieder van hen in hun genen.
De Wit-Russische Jana Shostak wist al op jonge leeftijd dat ze wilde vluchten toen ze in de problemen kwam nadat ze in Minsk een protestleus in de sneeuw had geschreven. Inmiddels gebruikt ze haar lijf als canvas om aandacht te vragen voor de politieke onderdrukking thuis, én voor onrecht in Polen dat eerst Irakese en Syrische vluchtelingen aan de grens tegenhield, en nu de vluchtelingenstroom uit Oekraïne overlaat aan vrijwilligers zoals zij.
De Poolse activist Janek Spiewak maakt zich grote zorgen over de reactie op die vluchtelingenstroom. Hij voert al zijn hele volwassen leven strijd tegen Poolse oligarchen en de neo-liberale staat. De generatie van de grootouders van Spiewak bouwden Polen op uit het naoorlogse stof, maar de generatie die volgde privatiseerde de boel, en ‘verkwanselden’ daarmee de sociale orde. Nu zitten Spiewak en zijn generatiegenoten met de gebakken peren: er zijn amper sociale voorzieningen, ziekenhuizen functioneren niet, de rechtsstaat staat onder druk, en de woningnood is hoog. Met meer dan twee miljoen vluchtelingen uit Oekraïne ziet de toekomst er zorgelijk uit.
Bij de Russische Aleksandr Konovalov, zoon van een Wit-Russische moeder en een Oekraïense vader, is het inzicht om zich uit te spreken geleidelijk ontstaan. De komst van duizenden vluchtelingen naar de Poolse stad Wroclaw, zijn thuishaven, heeft de activist in hem wakker gemaakt. Getrouwd met een Poolse vrouw, en gevlucht uit Moskou na jaren van zorgen over de Russische onderdrukking, probeert hij zijn landgenoten op andere gedachten te brengen. De positie van Rusland als agressor vindt hij extra pijnlijk omdat zijn bloedeigen oudoom bij de bevrijding van Wroclaw op nazi-Duitsland gewond raakte. Wat is er met de Russische heldenmoed van die tijd gebeurd?
De Oekraïense Daria Kaleniuk is de enige recente vluchteling van het stel. Als initiatiefneemster van een organisatie die corruptie in Oekraïne aanpakt, heeft ze geregeld de Oekraïense overheid tegen de haren in gestreken. Corrupte oligarchen met Russische banden zijn in het hele voormalige Oostblok terug te vinden. Zij was dan ook degene die als eerste pleidooi hield voor het aanpakken van Russisch grootkapitaal. Daarom voelde ze zich niet veilig en is ze op de tweede dag van de oorlog naar Polen gevlucht. Nu lobbyt ze voor het verschepen van oude F-16’s uit het Westen en stuurt ze helmen en kogelvrije vesten naar Oekraïne. Haar strijd tegen corruptie moet voorlopig wachten.
Credits
Regie: Floris-Jan van Luyn
Research: Floris-Jan van Luyn
Lukasz Dlugolecki en Arnout Arens
Productie: Jeroen Beumer
Eindredactie: Doke Romeijn & Geert Rozinga
'VPRO Tegenlicht: Op de grens van het ideaal', maandag 9 mei om 20.20 uur bij de VPRO op NPO 2.
