Najaar Canvas : '60 jaar na Nürnberg'

dinsdag 22 augustus 2006

Speer und Hitler is een opmerkelijk driedelig docudrama over Albert Speer, de megalomane lievelingsarchitect en later bewapeningsminister van Hitler.

A


an de hand van gereconstrueerde scènes, archiefbeelden en interviews wordt een beeld geschetst dat toch wel sterk afwijkt van de mythe van de 'gentleman-nazi' die Speer na de oorlog zelf zorgvuldig opbouwde. De reeks werd geschreven en geregisseerd door Heinrich Breloer, die vijf jaar geleden de soortgelijke, alomgeroemde en met een Emmy bekroonde reeks over de familie Mann maakte (Die Manns, ein Jahrhundertroman). De befaamde Duitse literatuurcriticus Marcel Reich-Ranicki noemde Speer und Er (zoals de reeks oorspronkelijk heette) 'een film die Duitsland zal veranderen'. Op dinsdag om 23.15 u. vanaf 19 september.

Mythe en realiteit
Albert Speer (1905 – 1981) was afkomstig uit een familie van architecten en bouwmeesters. Hij studeerde dan ook zelf voor architect. In 1931 werd hij lid van de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterspartei (NSDAP). Hij kreeg enkele kleine decoratieve opdrachten van de partij, maar nadat Hitler aan de macht was gekomen en Speer persoonlijk had ontmoet, maakte diens carrière een steile klim. Hitler zag in Speer een zielsverwant voor zijn grootschalige plannen om Berlijn om te bouwen tot Germania, een volledig nieuwe hoofdstad voor het 1000-jarige Duitse Rijk. De twee werden zelfs echte vrienden. Maar toen de oorlog uitbrak verdwenen de bouwplannen naar de achtergrond en na het plotse overlijden van bewapeningsminister Fritz Todt vroeg Hitler aan Speer om diens functie over te nemen. Speer deed dat met veel overgave en talent. Ondanks de kerende oorlogskansen slaagde hij erin de productiemachine in stand te houden en – met veel uit de bezette gebieden ingevoerde dwangarbeiders – zelfs uit te breiden. Volgens  sommigen heeft het succesvolle 'bevoorradingsmanagement' van Speer de oorlog met een jaar verlengd en zo honderdduizenden of misschien wel miljoenen extra mensenlevens gekost.

Tegen het einde van de oorlog en tijdens de Nürnbergprocessen keerde Speer zich af van Hitler en de nazi's en kroop hij in de rol van de visionaire architect, de kunstenaar, de loyale maar apolitieke technocraat, de gentleman-nazi die gewoon maar zijn opdracht had vervuld, misschien wel betrokken, op zijn hoogst mede verantwoordelijk, maar zeker niet schuldig. Hij zou ook niet op de hoogte zijn geweest van de concentratiekampen en de uitroeiing van de joden. Speer werd op 1 oktober 1946 tot 20 jaar cel veroordeeld. Tijdens die jaren schreef hij dagboeken en memoires waarin hij zijn eigen mythe verder uitbouwde en cultiveerde. Na zijn vrijlating in 1966 werden die boeken met veel succes gepubliceerd. Zijn "ich habe es nicht gewusst"-houding werd als het ware een rolmodel waar een hele generatie Duitsers zich maar al te graag bij aansloot. Docudrama

In de eerste aflevering van Hitler und Speer (Germania – Der Wahn) zien we hoe Albert Speer (Sebastian Koch, Die Manns, Staufenberg, Napoleon) zich eind 1945 in zijn cel in Nürnberg samen met zijn advocaat Hans Flächsner voorbereidt op zijn proces. In gedachten herinnert hij zich zijn 'vriendschap' met Adolf Hitler (Tobias Moretti) en hun plannen om heel Berlijn af te breken en de nieuwe wereldmetropool Germania te bouwen. Na het dodelijke ongeval van Frits Todt vroeg Hitler aan Speer om de nieuwe bewapeningsminister te worden. Dat deed hij met veel succes. Maar van de deportatie en uitroeiing van de joden, en van de misdaden aan het Oostfront, daarvan wist hij niets. Ondertussen brachten zijn vrouw en zijn kinderen een groot deel van de oorlog door in Hitlers buitenverblijf op de Obersalzberg in Berchtesgaden. In gesprekken met drie van de zes kinderen Speer (Albert Jr., Hilde en Arnold) zien we hoe zij de oorlog beleefden, hoe vader en fûhrer voor hen haast even vertrouwde, maar vaak afwezige figuren waren  en hoe het beeld dat ze hebben van hun vriendelijke en liefhebbende vader botst met wat ze later hebben vernomen over zijn andere 'rol'' als rijksminister.

De tweede aflevering, Nürnberg – Der Prozess, begint met een film over de gruwel van de concentratiekampen die als bewijsmateriaal wordt getoond op het Nürnbergproces. Daardoor en door de openbare aanklacht bezint Albert Speer zich over zijn verantwoordelijkheid tijdens de oorlog. Hij keert zich af van Hitler en de nazi's, werkt volop mee aan het proces en praat zijn oude partijgenoten, zoals Fritz Sauckel, letterlijk aan de galg. Zo jaagt hij de andere beklaagden tegen zich in het harnas, maar krijgt hij de sympathie van hoofdaankager Robert Jackson, de pers en de publieke opinie. Hij presenteert zichzelf met veel succes als een charmante gentleman, architect en kunstenaar die door de omstandigheden in de rol werd gedwongen van oorlogstechnocraat. Maar hij ontkent op de hoogte te zijn geweest van de concentratiekampen en andere wreedheden. En als hij het als vriend en minister van Hitler niet wist, hoe had het gewone Duitse volk het dan kunnen weten? Die stelling gaat erin als zoete koek. Maar de werkelijkheid was anders, zo blijkt uit documenten en nieuw bewijsmateriaal waarmee Breloer aantoont dat Speer wel degelijk betrokken was bij de deportatie van  de joden uit Berlijn, zijn eigen machtscentrum, en bij de bouw van het arbeidskamp Dora-Mittelbau, waar de V2-raketten werden geproduceerd. Die informatie alleen al zou op het Nürnbergproces Speers doodvonnis hebben betekend. Nu werd hij tot nauwelijks 20 jaar gevangenisstraf veroordeeld.

De derde aflevering, Spandau – Die Strafe, speelt zich grotendeels af in de Spandaugevangenis. Het 19de eeuwse gebouw in het centrum van Berlijn staat leeg, op één vleugel na, waar in zeven cellen de zeven nazikopstukken zitten die op het Nürnbergproces niet ter dood zijn veroordeeld: Baldur von Schirach (hoofd van de Reichsjugend), Karl Dönitz (marinebevelhebber en door Hitler als zijn opvolger aangeduid), Konstantin von Neurath (bestuurder van Bohemen en Moravië), grootadmiraal Erich Raeder, Walter Funk (voorzitter van de Reichsbank), Rudolf Hess (tot zijn vlucht naar Engeland in 1941 de plaatsvervanger van Hitler) en, in cel nr. 5, Albert Speer. Tijdens zijn twintig jaar gevangenisstraf ontwikkelt Speer overlevingstechnieken en bereidt hij zijn terugkeer naar het gewone leven voor. Hij schrijft veel, probeert in naar buiten gesmokkelde briefjes het leven van zijn vrouw en zijn kinderen te regelen en neemt alweer een nieuwe 'persona' aan: die van intelligente, begrijpende man van de wereld en bestseller-auteur. In zijn memoires distantieert hij zich van Hitler, demoniseert en ridiculiseert hem, terwijl hij zelf ver boven al dat politieke gewoel stond. Ondertussen voltrekt zich buiten de muren van de Spandaugevangenis het 'Wirtschaftswunder': West-Duitsland herstelt zich vliegensvlug van de materiële catastrofe.

Speers kinderen helpen daar volop aan mee, als arts, politicus, architect, wetenschapper en ingenieur. Maar het geestelijke trauma blijft, zo blijkt uit de gesprekken met drie van hen: tegenstrijdige gevoelens over hun vader, vermoedens en twijfel, het verlangen te weten en tegelijk de neiging om dingen te verdringen en de andere kant uit te kijken.

Productie en nawerking
De productie van Speer und Hitler (origineel: Speer und Er) heeft WDR en ORF 12 miljoen Euro gekost. Er werd vier maand gedraaid voor de nagespeelde scènes, met liefst 160 sprekende rollen (waaronder zowat alle bekende nazi-kopstukken) en 2100 figuranten. De opnames gebeurden op locatie, o.a. in Berchtesgaden, in de Harz, in Nürnberg, in de tuin van de Spandaugevangenis. Daarnaast werden in de WDR- en Bavaria-studio's werkelijkheidsgetrouwe reconstructies gebouwd van o.a Hitlers gigantische werkkamer in de nieuwe Rijkskanselarij, van de gerechtszaal in Nürnberg, de Führerbunker in in Berlijn, het gevangenisgebouw van Spandau, tot en met een indrukwekkend model van Speers ontwerp voor de "Welthaupstadt Germania". Heinrich Breloer werkte jaren aan de voorbereiding van de serie, bestudeerde de 20.000 bladzijden van Speers dagboeken, en sprak honderden uren met historici, analisten, getuigen, en ook met drie van Speers kinderen (Albert Speer jr., Hilde en Arnold).

Het resultaat is een indrukwekkend document dat zestig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog de mechanismen van misdadige immoraliteit, laffe ontkenning en schaamteloos bedrog op een pijnlijke manier aan het licht brengt. In Duitsland werd de reeks bekeken door zo'n 7 miljoen mensen. Nog terwijl de serie liep, dook nieuw bewijsmateriaal op waaruit blijkt dat Speer op de hoogte moet zijn geweest van de gebeurtenissen in Auschwitz. Speer und Hitler zorgde ook voor een vernieuwd debat over de schuldvraag van het Duitse volk en de manier waarop daar de voorbij zestig jaar mee werd omgegaan.

Zie ook: www.canvas.be/speerundhitler
'Speer und Hitler', vanaf dinsdag 19 september om 23.15 uur op Canvas.

Het vonnis van Nürnberg
Precies 60 jaar geleden kende het Tribunaal van Nürnberg zijn ontknoping. Het was één van de belangrijkste processen uit de geschiedenis van de mensheid. Voor het eerst werd oorlog als internationale misdaad veroordeeld. Een dramatisch hoogtepunt van het proces was de bitse confrontatie tussen aanklager Robert Jackson en kroonprins van het Hitlerregime Goering. De documentaire Het vonnis van Nürnberg wordt uitgezonden op maandag 25 september na Terzake en is een remake van een eerder uitgezonden tweedelige film. Internationaal Militair Tribunaal

Op 20 november 1945 kwam voor het eerst een internationaal militair gerechtshof samen dat later de geschiedenis zou ingaan als het Tribunaal van Nürnberg. Het proces vormde niet alleen een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het volkenrecht, het was bovendien een mediaspektakel van de eerste orde. De grote internationale kranten en tijdschriften stuurden hun beste mensen, onder wie schrijvers als Ernest Hemingway, John Steinbeck, John Dos Passos, Erika Mann, Martha Gellhorn, Rebecca West en Erich Kästner, of journalisten zoals de jonge Willy Brandt. De vier grootmachten Frankrijk, Groot-Brittannië, de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten vaardigden elk een rechter af, en leverden ook de openbare aanklagers. Voorzitter werd de Britse Lord Geoffrey Lawrence. Op de beklaagdenbank zaten de Duitse hoofdverantwoordelijken voor de oorlogsmisdaden voor zover ze niet waren ondergedoken of zelfmoord hadden gepleegd: ondermeer grootadmiraal Karl Dönitz, Rudolf Hess, Baldur von Schirach, von Ribbentrop en Albert Speer. Maar de meeste aandacht van rechters en publiek ging uit naar Herman Goering, voormalig 'rijksmaarschalk van het Groot-Duitse Rijk', die na de zelfmoord van Hitler en Goebbels als hoogste in rang in de nazi-hiërachie zowat dé symboolfiguur van het misdadig regime was geworden.

Clash der titanen
De hele duur van het proces zou Goering onbehouwen in de clinch gaan met de Amerikaanse hoofdaanklager Robert Jackson. Die had met zijn openingsrede meteen de toon gezet: 'Het openen van de eerste rechtszaak in de geschiedenis van misdaden tegen de wereldvrede legt een zware verantwoordelijkheid op onze schouders. Het kwaad dat we wensen te veroordelen en bestraffen was zo berekenend en verwoestend dat de beschaving het zich niet kan veroorloven dit te ontkennen want een herhaling zou het einde betekenen'. Goering zelf greep na maanden verplicht toehoren en zwijgen de gelegenheid om vanop de beklaagdenbank alle registers open te trekken: het proces deed hij af als een schertsvertoning en wraakoefening van de geallieerde overwinnaars, hij ging zich te buiten aan scheldtirades en negeerde de vragen van de rechters, zette demonstratief zijn koptelefoon af om de vertaling niet te moeten aanhoren, enz.

Het vonnis
Op 30 september en 1 oktober 1946 werden de vonnissen geveld, waaronder zeven maal de doodstraf met de strop. De terechtstellingen vonden in alle vroegte plaats op 16 oktober in de gymzaal van de gevangenis. Onmiddellijk daarna volgde transport naar en crematie in München, de as werd uitgestrooid in een bijrivier van de Isar. Goering had van bij aanvang van het proces demonstratief te kennen gegeven: 'die knopen mij niet op', en hield woord. Net voordien had hij in zijn cel een blauwzuurcapsule ingenomen.

'Het vonnis van Nürnberg', maandag 25 september na Terzake op Canvas.

DOSSIER: Het televisienajaar 2006

volledig dossier

TVvisie Extra



Onze apps

Download onze app op de Google Play Store Download onze app in de App Store

Meest recente

Multimedia SPOTLIGHT

Kijktip van de dag

'Vive le Vélo, Leve de Ronde' - Karl Vannieuwkerke (Eén)

Dagelijks ontvangt Karl drie gasten aan zijn tafel in de Vlaamse Ardennen om te praten over hun passie voor de koers en 'Vlaanderens mooiste'. Sammy Neyrinck duikt in de sfeer van de Ronde voor dagverse reportages uit het peloton. En iedere dag is er ook een portret van een spilfiguur uit de rijke Ronde-geschiedenis.

'Vive le vélo, leve de Ronde', om 22.10 uur op VRT 1.

Dossiers

NU en STRAKS op tv

volledige TVgids
  • 23:10
    VRT NWS laat
    01:20
    Het weer (laat)
  • 23:00
    Smog Town
    23:50
    Nachtlus
  • 20:15
    VRT NWS journaal met VGT
    05:00
    Geen uitzending
  • 22:45
    Telefacts
    01:10
    Geen uitzending
  • 20:00
    Premier League Darts
    01:30
    Geen uitzending
  • 20:35
    Once Upon a Time... In Hollywood
    02:00
    The Big Bang Theory
  • 22:25
    Ultimate Police Interceptors
    01:15
    Stargate SG-1
  • 22:40
    Strong Medicine
    00:50
    Offspring
  • 23:10
    Nonkel Jef
    00:55
    Geen uitzending
  • 22:10
    Big Brother
    00:25
    De Tafel van Gert
  • 23:10
    Oogappels
    01:00
    Friends
  • 22:25
    NCIS: Los Angeles
    00:20
    Hawaii Five-0
  • 22:20
    The Real Housewives of Amsterdam
    00:35
    The Block NZ: On Point
  • 23:00
    CSI: Miami
    00:40
    Castle
  • 20:25
    Z-Extra Vivium Digital Awards
    01:30
    Herhalingslus
  • 22:54
    Trap bouwen met roger
    00:00
    Je Kijkt Naar De Sterren
  • 23:00
    De Garde van Gert
    00:55
    Ware Delicatessen
  • 23:05
    Play Sports Highlights
    02:00
    Wordt aangekondigd
  • 23:10
    Silent Witness
    01:20
    Murdoch Mysteries
  • 23:05
    Op1
    00:23
    De Avondshow met Arjen Lubach
  • 22:20
    2Doc
    00:17
    Nieuwsuur
  • 22:53
    Irvine Welsh's Crime